Γνωστικές Προκαταλήψεις – Cognitive Biases
Η γνωστική μεροληψία είναι ένα συστηματικό σφάλμα της σκέψης. Συμβαίνει όταν επεξεργαζόμαστε και ερμηνεύουμε πληροφορίες, με τρόπο που επηρεάζει την κρίση και τις αποφάσεις που παίρνουμε.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ισχυρός αλλά υπόκειται και σε σημαντικούς περιορισμούς. Οι γνωστικές προκαταλήψεις είναι συχνά αποτέλεσμα της προσπάθειας του εγκεφάλου να απλοποιήσει την επεξεργασία πληροφοριών. Οι προκαταλήψεις λειτουργούν συχνά ως πρακτικές που βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο και να πάρουμε αποφάσεις.
Μερικές από αυτές τις προκαταλήψεις σχετίζονται με τη μνήμη. Ο τρόπος με τον οποίο θυμόμαστε ένα γεγονός, είναι αυτός που μπορεί να οδηγήσει σε προκατειλημμένη σκέψη και λήψη αποφάσεων.
Άλλες γνωστικές προκαταλήψεις μπορεί να σχετίζονται με προβλήματα εστίασης. Δεδομένου ότι η εστίαση είναι ένας περιορισμένος πόρος, χρειάζεται να είμαστε επιλεκτικοί σχετικά με το που εστιάζουμε στον κόσμο γύρω μας.
Εξαιτίας αυτού, οι λεπτές προκαταλήψεις μπορούν να εισχωρήσουν και να επηρεάσουν τον τρόπο που βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.
Η έννοια της γνωστικής προκατάληψης εισήχθη για πρώτη φορά από τους ερευνητές Amos Tversky και Daniel Kahneman το 1972. Έκτοτε, οι ερευνητές έχουν περιγράψει έναν αριθμό διαφορετικών τύπων προκαταλήψεων που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, όπως
- κοινωνική συμπεριφορά
- γνώση
- συμπεριφορικά οικονομικά
- εκπαίδευση
- διαχείριση
- υγειονομική περίθαλψη
- επιχειρήσεις και
- χρηματοοικονομικά.
Γνωστική προκατάληψη VS Λογική πλάνη
Γνωστικές Προκαταλήψεις – Cognitive Biases
Ορισμένες φορές συγχέουμε τις γνωστικές προκαταλήψεις με λογικές πλάνες. Μια λογική πλάνη πηγάζει από ένα σφάλμα σε ένα λογικό επιχείρημα. Αντίθετα, μια γνωστική προκατάληψη βασίζεται σε σφάλματα επεξεργασίας σκέψης που συχνά προκύπτουν από
- προβλήματα μνήμης
- την εστίαση
- την απόδοση και
- άλλα διανοητικά λάθη.
Σημάδια
Γνωστικές Προκαταλήψεις – Cognitive Biases
Όλοι μας επηρεαζόμαστε από γνωστικές προκαταλήψεις. Μπορεί να είναι ευκολότερο να το εντοπίσουμε σε άλλους, αλλά είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι είναι κάτι που επηρεάζει επίσης τον δικό μας τρόπο σκέψης.
Ορισμένα σημεία που μπορεί να επηρεαστούν από κάποιο είδος γνωστικής προκατάληψης περιλαμβάνουν:
- Εστίαση της προσοχής μόνο σε ειδήσεις που επιβεβαιώνουν τις απόψεις μας
- Η απόδοση ευθυνών σε εξωτερικούς παράγοντες όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως θα θέλαμε
- Απόδοση της επιτυχίας άλλων ανθρώπων στην τύχη και επιβράβεύση όμως του εαυτού μας για τα επιτεύγματά μας
- Υποθέσεις ότι όλοι οι άλλοι μοιράζονται τις απόψεις ή τις πεποιθήσεις μας
- Επιδερμική γνώση για ένα θέμα και πιστεύοντας ότι γνωρίζουμε όλα όσα χρειάζεται
- Όταν κάνουμε κρίσεις και πάιρνουμε αποφάσεις για τον κόσμο γύρω μας, θέλουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε
- Αντικειμενικοί
- λογικοί και
- ικανοί να λάβουμε και να αξιολογήσουμε όλες τις πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας.
Δυστυχώς, αυτές οι προκαταλήψεις τις περισσότερες φορές μας εκπλήσσουν, οδηγώντας μας σε κακές εκτιμήσεις και κακές αποφάσεις.
Τύποι
Γνωστικές Προκαταλήψεις – Cognitive Biases
Αυτοί είναι μερικοί μόνο από τους πιο συνηθισμένους τύπους γνωστικών προκαταλήψεων που μπορούν να στρεβλώσουν τη σκέψη μας.
1. Προκατάληψη δράστη-παρατηρητή:
Είναι η τάση να αποδίδουμε τις δικές μας ενέργειες σε εξωτερικές αιτίες, αποδίδοντας τις συμπεριφορές άλλων ανθρώπων σε εσωτερικά αίτια. Για παράδειγμα, αποδίδουμε τις οικονομικές διαρροές της επιχείρησης στο κράτος, ενώ θεωρούμε ότι οι άλλοι δεν είναι καλοί επιχειρηματίες.
2. Προκατάληψη της αγκύρωσης:
Αυτή είναι η τάση να βασιζόμαστε πολύ στο πρώτο κομμάτι των πληροφοριών που μαθαίνουμε. Για παράδειγμα: Αν μάθουμε ότι η μέση τιμή μιας υπηρεσίας είναι μια συγκεκριμένη τιμή, νομίζουμε ότι οποιοδήποτε χαμηλότερο ποσό είναι καλό. Έτσι ίσως να μην ψάξουμε για καλύτερες προσφορές. Μπορείτε όμως να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την προκατάληψη για να προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τις προσδοκίες των άλλων, βάζοντας τις πρώτες πληροφορίες στο τραπέζι προς διερεύνηση.
3. Προκατάληψη της εστίασης:
Αυτή είναι η τάση να δίνουμε προσοχή σε ορισμένα πράγματα, ενώ ταυτόχρονα αγνοούμε άλλα. Για παράδειγμα: Όταν παίρνουμε μια απόφαση για τον διευθυντή που θα προσλάβουμε. Μπορεί να δώσουμε προσοχή στην εμφάνιση, την προυπηρεσία και το ότι πετυχαίνει στόχους, αλλά να αγνοήσουμε τον τρόπο που συμπεριφέρεται στα μέλη της ομάδας του, την ποιότητα των meetings, την συνεισφορά του στην εδραίωση κλίματος ψυχολογικής ασφάλειας κλπ.
4. Πρκατάληψη ενεργειών με βάση τις κτηθείσες εμπειρίες (Heuristics):
Αλλιώς, Η προκατάληψη της αιτίας-αποτελέσματος. Ο εγκέφαλός μας έχει την προδιάθεση να κάνει συνειρμούς ανάμεσα σε δύο γεγονότα, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ τους. Αν πιεις κάποιο βότανο και σου περάσει το κρυολόγημα, τότε αποδίδεις την ανάρρωσή σου στο βότανο αυτό, έστω κι αν σε αυτό συνέβαλαν στην πραγματικότητα δεκάδες άλλοι άσχετοι παράγοντες.
5. Προκατάληψη της επιβεβαίωσης:
Ευνοούμε πληροφορίες που συμμορφώνονται με τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας και απορρίπτουμε αποδεικτικά στοιχεία που δεν ταυτίζονται και δεν τις εξυπηρετούν. Από τη στιγμή που τα πιστεύω μας έχουν ενσωματωθεί στο νευρικό μας κύκλωμα, στοιχεία που αντιτίθεται σε αυτά δεν μπορούν πολλές φορές να εισβάλλουν στις υπάρχουσες διαδικασίες του εγκεφάλου.
6. Προκατάληψη της κοινωνικής συναίνεσης:
Όσο περισσότερο οι άλλοι συμφωνούν μαζί μας, τόσο περισσότερο πιστεύουμε ότι οι πεποιθήσεις μας είναι αληθινές. Αντίθετα, όσο περισσότερο διαφωνούν οι άλλοι μαζί μας, τόσο πιθανότερο είναι να καταπιέσουμε και να αμφισβητήσουμε τα ίδια μας τα πιστεύω – ακόμα κι όταν είναι σωστά.
7. Προκατάληψη της λειτουργικής σταθερότητας:
Είναι η τάση να βλέπουμε τα αντικείμενα να λειτουργούν μόνο με συγκεκριμένο τρόπο. Για παράδειγμα: Εάν δεν έχουμε σφυρί, ποτέ δεν θα πιστεύαμε ότι ένα μεγάλο γαλλικό κλειδί μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να τοποθετήσουμε ένα καρφί στον τοίχο. Μπορεί να πιστεύουμε ότι δεν χρειαζόμαστε πινέζες, επειδή δεν έχουμε πίνακα φελλού, αλλά δεν λαμβάνουμε υπόψη τις άλλες χρήσεις τους. Αυτό θα μπορούσε να επεκταθεί στις λειτουργίες των ανθρώπων, όπως το να μην συνειδητοποιήσουμε ότι ένας προσωπικός βοηθός με ικανότητες μπορεί να διαδραματίζει ηγετικό ρόλο.
8. Προκατάληψη της εξουσίας:
Τείνουμε να πιστεύουμε ανθρώπους που κατέχουν θέσεις ισχύος και γοήτρου. Τους θεωρούμε πιο αξιόπιστους, χωρίς όμως να ελέγχουμε τις πηγές τους.
9. Προκατάληψη της γοητείας:
Θεωρούμε πιο αξιόπιστους τους πιο ψηλούς και γοητευτικούς ανθρώπους, επειδή ο εγκέφαλός μας έλκεται από αυτό που τον ευχαριστεί αισθητικά. Οι πιο ευπαρουσίαστοι άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να μας πείσουν.
10. Το φαινόμενο της παραπληροφόρισης:
Είναι η τάση της παρεμβολής των μετά το συμβάν πληροφοριών, με τη μνήμη του αρχικού συμβάντος. Είναι εύκολο να επηρεάσουμε τη μνήμη μας από ότι ακούμε για το συμβάν από άλλους. Η γνώση αυτού του φαινομένου οδηγεί στην δυσπιστία των πληροφοριών των μαρτύρων.
11. Προκατάληψη της πιθανότητας ή της αισιοδοξίας:
Μας αρέσει να πιστεύουμε ότι είμαστε πιο τυχεροί από τους άλλους και ότι μπορούμε να καταπολεμήσουμε τις ανισότητες (άτομα με κατάθλιψη τείνουν να πιστεύουν το αντίθετο). Αυτή η αισιοδοξία είναι επίσης γνωστή ως η προκατάληψη του τζογαδόρου. Αν στρίψεις ένα νόμισμα, και φέρεις κορώνα 9 φορές στη σειρά, οι περισσότεροι άνθρωποι θα στοιχηματίσουν πολλά λεφτά ότι την επόμενη φορά θα είναι γράμματα.
12. Το φαινόμενο Dunning-Kruger:
Αυτό συμβαίνει όταν πιστεύουμε ότι είμαστε πιο έξυπνοι και πιο ικανοί από ό, τι στην πραγματικότητα.
13. Προκατάληψη του τυφλού σημείου:
Τελευταία, αλλά πολύ σημαντική, είναι η προκατάληψη που οι επιστήμονες αποκαλούν «προκατάληψη του τυφλού σημείου». Οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν πόσες γνωστικές προκαταλήψεις έχουν στην πραγματικότητα ή πόσο συχνά πέφτουν θύμα αυτών τους των προκαταλήψεων. Οι διαφημιστές και οι πολιτικοί έχουν πλήρη επίγνωση αυτών των τυφλών σημείων και στοχεύουν επίτηδες στις δικές μας προκαταλήψεις για να πουλήσουν τα προϊόντα ή τις ιδέες τους.
Ως ένα βαθμό, όλοι μας χειραγωγούμε τους άλλους προκειμένου να τους πείσουμε να ενστερνιστούν τα δικά μας πιστεύω. Το κάνουν οι γονείς με τα παιδιά τους, οι δάσκαλοι με τους μαθητές τους, οι εργαζόμενοι με τους συναδέλφους τους, οι εραστές μεταξύ τους. Δυστυχώς, συχνά το κάνουμε χωρίς να συνειδητοποιούμε τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του άλλου.
Κατά καιρούς, πολλαπλές προκαταλήψεις μπορεί να διαδραματίσουν ρόλο στην επιρροή των αποφάσεων και της σκέψης μας. Για παράδειγμα, μπορεί να θυμόμαστε ένα συμβάν (το φαινόμενο παραπληροφόρησης) και να υποθέσουμε ότι όλοι οι άλλοι μοιράζονται την ίδια μνήμη για το τι συνέβη (το ψευδές αποτέλεσμα συναίνεσης).
Αιτίες
Γνωστικές Προκαταλήψεις – Cognitive Biases
Εάν έπρεπε να σκεφτούμε κάθε πιθανή επιλογή κατά τη λήψη μιας απόφασης, θα χρειαζόταν πολύς χρόνος για να κάνουμε ακόμη και την απλούστερη επιλογή. Λόγω της απόλυτης πολυπλοκότητας του κόσμου γύρω μας και του όγκου των πληροφοριών στο περιβάλλον, είναι μερικές φορές απαραίτητο να βασίζόμαστε σε ορισμένες διανοητικές συντομεύσεις που μας επιτρέπουν να ενεργούμε γρήγορα.
Οι γνωστικές προκαταλήψεις μπορεί να προκληθούν από διάφορα και διαφορετικά πράγματα. Ααυτές οι διανοητικές συντομεύσεις όμως, γνωστές ως ευρετικές, συχνά παίζουν σημαντικό ρόλο. Ενώ μπορεί συχνά να είναι εκπληκτικά ακριβείς, μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε σφάλματα στη σκέψη.
Άλλοι παράγοντες που μπορούν επίσης να συμβάλουν σε αυτές τις προκαταλήψεις:
- Συναισθήματα
- Ατομικά κίνητρα
- Περιορίσμοί της ικανότητας του μυαλού να επεξεργάζεται πληροφορίες
- Κοινωνικές πιέσεις
Η γνωστική προκατάληψη μπορεί επίσης να αυξάνεται όσο μεγαλώνουμε, λόγω της μειωμένης γνωστικής ευελιξίας.
Ο αντίκτυπος της γνωστικής προκατάληψης
Οι γνωστικές προκαταλήψεις μπορούν να οδηγήσουν σε παραμορφωμένη σκέψη. Οι θεωρίες συνωμοσίας, για παράδειγμα, επηρεάζονται συχνά από μια ποικιλία προκαταλήψεων. Αλλά οι γνωστικές προκαταλήψεις δεν είναι απαραίτητα όλες οι κακές. Οι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι πολλές από αυτές τις προκαταλήψεις εξυπηρετούν έναν προσαρμοστικό σκοπό: Μας επιτρέπουν να λαμβάνουμε γρήγορα αποφάσεις. Αυτό μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας εάν αντιμετωπίζουμε μια επικίνδυνη ή απειλητική κατάσταση.
Για παράδειγμα, εάν περπατάμε σε ένα σκοτεινό δρομάκι και εντοπίσουμε μια σκοτεινή σκιά που φαίνεται να μας ακολουθεί, μια γνωστική προκατάληψη μπορεί να μας οδηγήσει να υποθέσουμε ότι είναι κακοποιός και ότι πρέπει να βγούμε από το δρομάκι το συντομότερο δυνατό. Η σκοτεινή σκιά μπορεί να προκλήθηκε απλώς από μια σημαία που κυματίζει στο αεράκι, αλλά η εξάρτηση από τις πνευματικές συντομεύσεις μπορεί συχνά να μας βγάλει από τον κίνδυνο σε καταστάσεις όπου οι αποφάσεις χρειάζεται να λαμβάνονται γρήγορα.
Συμβουλές για την υπέρβαση της γνωστικής προκατάληψης
Έρευνες αποδεικνύουν ότι η γνωστική εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει στην ελαχιστοποίηση των γνωστικών προκαταλήψεων στη σκέψη. (Sellier AL, Scopelliti I, Morewedge CK. Debiasing training improves decision making in the field. Psychol Sci. 2019;30(9):1371-1379. doi:10.1177/0956797619861429)
Μερικά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να ξεπεράσετε τις προκαταλήψεις που μπορεί να επηρεάσουν τη σκέψη μας και τη λήψη αποφάσεων περιλαμβάνουν:
Επίγνωση των προκαταλήψεων: Σκεφτείτε πώς οι προκαταλήψεις μπορεί να επηρεάσουν τη σκέψη σας. Σε μια μελέτη, οι ερευνητές παρείχαν ανατροφοδότηση και πληροφορίες που βοηθούσαν τους συμμετέχοντες να κατανοήσουν αυτές τις προκαταλήψεις και πώς επηρεάζουν τις αποφάσεις. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι αυτός ο τύπος εκπαίδευσης θα μπορούσε να μειώσει αποτελεσματικά τις επιπτώσεις της γνωστικής προκατάληψης κατά 29.3%
Λαμβάνοντας υπόψη τους παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις σας: Υπάρχουν παράγοντες όπως η υπερβολική εμπιστοσύνη ή το συμφέρον στο παιχνίδι. Η σκέψη για τις επιρροές στις αποφάσεις σας μπορεί να σας βοηθήσει να κάνετε καλύτερες επιλογές.
Προκαλώντας τις προκαταλήψεις σας: Εάν παρατηρήσετε ότι υπάρχουν παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές σας, εστιάστε στην ενεργή αμφισβήτηση των προκαταλήψεών σας. Ποιοι είναι οι παράγοντες που έχετε χάσει; Δίνετε πάρα πολύ βάρος σε ορισμένους παράγοντες; Παραβλέπετε σχετικές πληροφορίες επειδή δεν υποστηρίζουν την άποψή σας;
Η σκέψη για αυτά τα πράγματα και η αμφισβήτηση των προκαταλήψεών σας μπορεί να σας κάνει πιο κριτικό στοχαστή.
